کردار بد، بدتر است یا گفتار بد؟

... شب آخر روز عید قربان بود. در قلعه شاده کابل، منزل یکی از بستگانم که مستأجر بود، مهمان بودم. هنوز سفره صبحانه جمع نشده بود که سرو صدای از میان حیاط بلند شد! حویلی بزرگ بود، تقریباً هفت خانه مستأجر داشت! همه جمع شده بودند به تماشای دعوا! بزرگسالان میانجی­گری می­کردند و جوانان و کودکان به قول خود شان «فلم بی­تکت» تماشا می­کردند. من هم آمدم که بوبینم، دعوا چیست و چه کسانی هستند؟ باورم نشد! دعوا بین صاحب خانه جناب حاجی فلان ریش سفید و کارمند دولت و خواهر و دختر خواهرش بود!. دختر خواهرش هم تازه ازدواج کرده بود! این ها را همه از فحش و دشنام دایی جان (مامای) عروس خانم متوجه شدم! دایی جان با آن کت و شلوار شک و کلای قره قول قیمت بهای که به سرداشت – که قیمت تمام کفش ، کلا ، کت و شلوار مرا میارزید- چنان دشنام های زشت و سکسی، به خواهر زاده تازه عروسش نثار می­کرد که بنده از خیر میانجی­گری گذشتم، از ترس تبدیل شده بودم به تماشاچی مجبور؛ ترسم از آن بود که در میان گیر و دار حاجی صاحب مرا نقل و نبات دشنام نثار نکند! و اتفاقاً چند لحظه بعد مجبور شدم که میانجی شوم! چون پسر جوان میزبان من که میانجی بود مورد سبّ و دشنام حاجی قرار گرفته بود و او هم به صف طرفداران عروس خانم پیوسته بود!! لذا پا پیش گذاشتم که صحنه آتش جنگ گسترش نیابد ... خلاصه ناسزاهای نارواهای آن حاجی مرا به عمق فرهنگ بد زبانی افغانها آگاه ساخت.

آری! این که کردار بد، بدتر است یا گفتار بد؟ نمی­توان به سهولت جواب داد، زیرا هردو در وصف بد بودن تمایز زیاد مشهودی از هم ندارند. منتها بزرگ تفاوت این دو در این است که گفتار بد را هر ناتوان قادر است؛ چه بسا سخن ناروا از یک ضعیف، شور شر افگند تر از هیاهوی یک شریر زورگو و قدرت مند باشد. لذا که دین مبین اسلام با سب و دشنام، دادن القاب ناروا، غیبت و تهمت ... شدیداً به مخالفت برخواسته و خداوند قادر متعال به ناهنجاری های لسانی عذاب های سخت و درک ناک را قرار داده است. زیرا بسیاری از گناهان لسانی که در نزد انسان­ها کوچک شمرده می­شوند، چون سهل الارتکاب است. به همین جهت خیلی از انسانهای ضعیف میتواند زمینه ای گناهان بس بزرگ را فراهم کرده، قتل و کشتار و هتک حرمت نوامس ... به وجود بیاورند.

یکی از آن گناهان سهل الارتکاب که پیش قراول اختلافات و جنگ و دعواهای بسیار محسوب می شود، سب و دشنام است که امام کاظم علیه السلام مفرماید:

مَا تَسَابَّ اثْنَانِ إِلَّا انْحَطَّ الْأَعْلَى إِلَى مَرْتَبَةِ الْأَسْفَل‏ «1»

هیچ گاه دو تن به هم دشنام ندادند جز آن که بالاتر به مرتبه فروتر سقوط کرد.

لذا آن روز به درستی متوجه شدم که سبّ و دشنام چگونه و به شیوه وحشت ناکی شخصیت انسان را خورد می­کند. چون حاجی ریش سفید هیکلی ... شده بود اسباب تماشای در و همسایه ها !!

در دشنام های طرفینی، این که کدام طرف مقصرتر و بد تر است؟ قضاوت را می­گذاریم به موسی بن جعفر علیه السلام که می­فرماید:

آن که به دشنام آغاز کرده است ظالمتر است، و گناه خود و گناه‏ کسی که به او دشنام داده و او هم پس به او دشنام داده، به گردن اوست که به ناسزاگویی یازیده است. تا زمانى که از مظلوم عذرخواهى نکرده است. « الْبَادِئُ مِنْهُمَا أَظْلَمُ وَ وِزْرُهُ وَ وِزْرُ صَاحِبِهِ عَلَیْهِ مَا لَمْ یَعْتَذِرْ إِلَى الْمَظْلُوم‏»«2»

   امام باقر (ع) فرمود: مردى از قبیله بنى تمیم خدمت پیامبر (ص) آمد و عرض کرد: به من نصیحتى بفرما. از جمله نصایح آن حضرت این بود، که به مردم ناسزا نگویید زیرا دشنام باعث دشمنى آنان نسبت به شما مى‏شود. « لَا تَسُبُّوا النَّاسَ فَتَکْسِبُوا الْعَدَاوَةَ لَهُم‏ »«3»

   امام باقر (ع) فرمود: که پیغمبر (ص) فرموده است: ناسزا گفتن به مؤمن گناه است، جنگ با او کفر و خوردن گوشتش بوسیله غیبت کردن معصیت مى‏باشد و مال او مانند خونش محترم است. « ٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِبَابُ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ کُفْرٌ وَ أَکْلُ لَحْمِهِ مَعْصِیَةٌ وَ حُرْمَةُ مَالِهِ کَحُرْمَةِ دَمِه‏ »«4»

---------------------------------

«1» الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة ، ص : 33  من کلام الإمام موسى الکاظم علیه السلام

«2»  تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج‏12، ص: 297

«3» همان

«4» همان